Соғыс қимылдарына қатысқан 75 мың қостанайлықтың 40 мыңнан астамы қаза тапқаны, госпитальдарда қаза тапқаны, хабарсыз кеткені, концлагерьлерде азапталғаны облыстық алты томдық «Боздақтар» естелік кітабына енгізілген. Олардың есімдері мемориалдық ескерткіштерде, обелисктерде, стелаларда мәңгілік қалды. Олар ұмытылмайды, сондықтан өлмейді.
Жеңіспен оралған Қостанайлық майдангерлердің бірі – Қасымхан Алдабергенұлы.
Бүгін ардагерлер ұйымының төрағасы Батырбек Ахметов Жеңіс күнін батылдықпен, адалдықпен және өз Отанына деген сүйіспеншілікпен жақындатқан ардагермен жолығып, естеліктерін тыңдап қайтты.
Қасымхан Алдабергенұлы 1925 жылы 11 қыркүйекте Қостанай облысы Жітіқара ауданы Талдыкөл ауылында, Қызылмола жайлауында дүниеге келген.
Ол бастауыш мектепті №5 Шілі фермасында, ал орта мектебінің 7 сыныбын 1941 жылы Милютинде бітірді.
Бала кезінен Қасымхан Алдабергенұлы ән айтқанды, домбырада ойнағанды ұнататыны туралы естеліктерінен білеміз:
«Қасымхан-аға өзінің жалаңаяқ бала, мектеп жасына дейінгі бала екенін есіне алғанда, олардың ауылына Ақтөбе облысы Ыргыз ауданынан Жәкібай — жырау келгенін естігенде, оны тыңдап, халық стиліндегі ән шеберлігіне тәнті болғаны».
Үзіліс кезінде кішкентай Қасымхан өзі сандықтың үстінде тұрып, ән айтып, ауыл тұрғындарын таң қалдырыпты. Сол кезден бастап, бәрін есіне сақтай отырып, халық поэмаларын жатқа орындаған Қасымхан орындаушы-жырау деген атқа ие болды.
«Милютинский» совхозының комсомол комитетінің хатшысы шақыруының арқасында Жітіқара аудандық «Артем» клубының сахнасында өзінің талантын көрсетті. Ол алғаш рет әуесқой жырау ретінде сахнаға шықты. Қасымханмен бірге екі-үш талантты бала үздік орындағаны үшін іріктеліп алынып, Қостанай облыстық орталығына жіберілді.
Ол алғаш рет автобуспен, пойызбен жүрді, әсерлері өте күшті болды, өйткені олар темір жолмен ұзақ уақыт бойы Бреда, Троицк арқылы Қостанайға жетті. «Бозторғай» және «Қалқа» халық әндерін орындағанын есіне түсіріп:
«85 жылдан астам уақыт өтсе де, сол кездегі балалық шағымдағы алған әсерім өшпейді», – дейді Қасымхан аға.
Милютин ауылдық орта мектебінің 7 сыныбын бітіргеннен кейін, кеңседе жұмыс істейді. Совинформбюроның қысқаша мазмұны мен майданнан келген хаттарды оқып жүреді.
Ал 1943 жылы 18 жасар Қасымхан Жітіқара аудандық әскери комитетінен майданға шақырылды.
Ол Отанын фашистерден қорғауға кеткен мыңдаған құрдастары сияқты әскери өнерге үйретілмеген, сондықтан, Владимир облысының Киржач қаласындағы парашюттік-десанттық әскерлерінде жас жауынгер курсынан өтіп, 1944 жылы дайындалған десантшы майдан шебіне жіберілді. Венгрия, Австрия, Чехословакияны азат ету бойынша 2-ші және 3-ші Украин майдандарында 105 дивизияда парашютшы-десантшы ретінде қатысты.
Оның естеліктері бойынша Будапешт үшін шайқастар жадында қалды.
Қасымхан Алдабергенұлы Венаны алғаны үшін арнайы операцияға қатысып, ол үшін «Венаны босатқаны үшін» медалімен марапатталды. Жас десантшы парашюттен жерге секіргенде, аспаннан жердегі шайқастарды көріп, фашистерге пулемет атқан жаяу әскер жауынгерлері үшін мақтаныш сезімін сезінеді. Бұл 1945 жылдың сәуірінде болды.
Ол Альпанің керемет шыңдарын, олардың сұлулығын парашютпен түсу кезінде көріп жадында сақтап қалған.
1945 жылдың көктемі Отан қорғаушылар үшін тағдырлы болды. Ресми турде соғыс аяқталды, бірақ Қасымхан аға — әуе десантшысы, парашюттен 100-ге жуық секiрiс жасаған тәжiрибелi гвардия сержанты Кеңес Армиясы әуе-десант әскерлерінің қатарында абыроймен қызметін жалғастырды.
Қасымхан Алдабергенов 2-ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені, «За отвагу» медалімен, мерейтойлық медальдармен марапатталды.
Соғыстан оралған соң, өзінің бейбіт кәсібіне оралды, мұғалім болды. Қасымхан аға алдымен Қостанай педагогикалық училищесін сырттай бітірді, содан кейін Орал педагогикалық институтында «математика мұғалімі» факультетінде оқыды.
Мектепте оқушыларды көркемөнерпаздар өнеріне баулыды, домбыра оркестрін ұйымдастырды, аудандық айтыстарда белсенді өнер көрсетті.
Өзі 2-ші облыстық айтысқа қатысып, еліміздегі басты ақын, Ленин орденімен марапатталған Халық ақыны, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болған Омар Шипинпен кездесіп, белгілі ақын-импровизатордан керемет әсерде болды. Әрине, ол айтыстарда жеңімпаз болуды армандады, Омар Шипин мен басқа да танымал айтыскерлердің шеберлігін игерді. Өмірін поэзияға арнады, домбыра оның адал досы болды.
2 жылдан кейін ол 3-ші облыстық айтысқа қатысып, 1-ші орынға ие болды.
Қасымхан аға өзінің дарынды ақын-импровизатор атағымен тек облыста ғана емес, Кеңес Одағы елдеріне де танымал болды.
А.С. Пушкин атындағы Орал педагогикалық институтының басшылығы оның шеберлігі туралы біліп, математика факультетінен қазақ филологиясына ауысуды ұсынды.
Қасымхан аға беделді ақындардан қуат алып, келесі 20 жыл ішінде /1959-1980/ алты рет облыстық және республикалық айтыстарға қатысып, жерлестерін, еңбек ардагерлерін, Абай және басқа да ақындардың шығармаларын өз домбырасының сүйемелдеуімен орындады.
2009 жылы Қасымхан Алдабергенов шығармашылық қызметі үшін «Мәдени мұра» номинациясы бойынша Қостанай облысының Меценаттар Клубының сыйлығын алды.
Қасымхан аға — айтыстардың ең белсенді қатысушыларының бірі, шын мәнінде біздің облыста айтыс мәдениетін жаңғыртуды қолдаған және барлық деңгейде бекіткен адамдардың бірі, сондай-ақ оның өнері, ұйымдастырушылық қабілеттерінің арқасында жастар қазақ халқының салт-дәстүрлерімен, халық әні, терме, қобыз ойыны және т. б. жанрларымен танысты.
Роза Қуанова,
«Ардагерлер ұйымы» РҚБ Қостанай облыстық филиалы
төрағасының орынбасары