Мемлекет қазынасының тапшылығы артып, Ұлттық қордан алынатын трансферттерге тәуелділік күшейген шақта, шығындарды жабу үшін салық түсімдері жеткіліксіз болып отыр. Осы теңгерімсіздікті реттеу үшін билік қосылған құн салығының (ҚҚС) мөлшерлемесін арттыруды жоспарлауда. Бұл ұсыныс қоғамда әртүрлі пікір тудырды: бір тарап бизнеске қосымша ауыртпалық түседі деп алаңдаса, екінші тарап салықтың әділ бөлінуі мемлекеттің дамуына ықпал етеді деп санайды. Негізгі мәселе – бұл өзгерістер елдің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ете ала ма?
«Егемен Қазақстан» осы мәселеге қатысты сарапшылар пікірін келтірген.
Инфляциялық әсер және оның ұзақтығы
Қаржыгер Андрей Чеботаревтың пікірінше, бұл реформаны бұрын қолға алу қажет еді. Оның айтуынша, соңғы жылдары салық мөлшерлемелері өте төмен болды, бірақ нақты қадамдар жасалмады. Енді бюджет тапшылығы күшейген кезде, үкіметтің басқа амалы қалмай отыр. Салық мөлшерлемесін күрт көтеру мен табыс шегін төмендету қисынды әрекет. Бұл, сөзсіз, инфляциялық шок тудырады, бірақ ол қысқа мерзімді болады және жылдам басылады.
Көлеңкелі экономиканы азайту мүмкіндігі
Қаржыгер салықтық жеңілдіктерге қойылатын шекті деңгейдің төмендеуі (78 млн-нан 15 млн теңгеге) бизнесті көлеңкелі экономикадан шығаруға ықпал етеді деп санайды. Оның айтуынша, кейбір сарапшылар бұл кері әсер беріп, көлеңкелі бизнестің күшеюіне алып келеді деп есептейді. Алайда қазіргі уақытта нарықта бөлшектеу құбылысы байқалады. Мысалы, мейрамхана, дәріхана мен дүкендерде бірнеше касса орнату арқылы кәсіпкерлер салықтан жалтаруға тырысуда. Жаңа шарттар аясында кейбір кәсіпкерлер көлеңкеге кетуі мүмкін, бірақ цифрландыру заманында ондай әрекеттерді анықтау қиын емес. Төмендетілген шек бизнестің толық жасырынуына мүмкіндік бермейді.
Бизнеске түсетін жүктемені жеңілдету шаралары
«Экономикалық зерттеулер институты» Фискалдық саясат орталығының директоры Ксения Загалдың айтуынша, ҚҚС мөлшерлемесінің артуына байланысты бизнестің қосымша шығындары пайда болады. Бұл әсерді жұмсарту үшін үкімет еңбекке ақы төлеу қорына салынатын салықтық жүктемені айтарлықтай төмендету арқылы шығындардың бір бөлігін өтеуге дайын екенін мәлімдеді. Осы амал бизнестің қаржылық жағдайын жеңілдетуге және экономикалық белсенділікті қолдауға көмектеседі.
Әлеуметтік қолдау және инфляцияның әсері
ҚҚС мөлшерлемесінің өсуі тауарлар мен қызметтердің түпкілікті құнына әсер етуі мүмкін. Реформа аясында әлеуметтік көмек, жалақы мен зейнетақының инфляция деңгейіне қарай индексациясы қарастырылған. Бұл халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдап, бағаның өсуіне байланысты жағымсыз әсерлерді азайтуға мүмкіндік береді. ҚҚС мөлшерлемесінің артуы инфляцияға қысым жасайтыны рас, бірақ бұл қысқа мерзімді әсер болмақ. Орта мерзімді кезеңде экономика жаңа жағдайларға бейімделіп, қосымша бюджет кірістері есебінен нақты секторды дамытуға, бизнеске қолайлы жағдай жасауға жол ашылады.
Баспасөзді салықтан босату мәселесі
ҚҚС барлық қызмет түрлеріне салынатындықтан, медиа саласы да бұл салықтың әсерін сезінеді. Ақпарат таратушы мекемелерді басқа кәсіпорындармен қатар қою қисынды емес сияқты. Осы тұрғыда баспасөзді ҚҚС-дан толық босату туралы ұсыныс бар. 2019 жылы бұл мәселе көтерілген болатын, содан бері медиаменеджерлер баспасөзге ҚҚС салқынының қатты тиетінін айтып келеді.
Мәжіліс депутаты Айдос Сарым газеттерге салықтық жеңілдіктер беру мәселесін көтерді. Оның айтуынша, газет, кітап бизнесінің ортақ салыққа салатын қаржысы көп емес. Руханиятты дамытқымыз келсе, қолдау білдіру қажет. Жалпы, әр салаға бірдей қарамай, олардың ерекшеліктерін ескеру керек сияқты.
Салық мөлшерлемесінің тиімділігі туралы пікірлер
Сарапшы Аякөз Ханеттің пікірінше, салық мөлшерлемесін арттыру әрдайым бюджет кірісін көбейтпейді. Оның айтуынша, Лаффер қисығы теориясына сәйкес, белгілі бір деңгейден кейін салық мөлшерлемесін арттыру керісінше кірістердің төмендеуіне әкелуі мүмкін. Сондықтан салық саясатын әзірлеуде бұл факторды ескеру маңызды.
ҚҚС мөлшерлемесін арттыру мәселесі қоғамда әртүрлі пікір тудырады. Бір жағынан, бұл шара бюджет тапшылығын азайтуға және экономиканы тұрақтандыруға бағытталған. Екінші жағынан, бизнеске қосымша жүктеме түсіп, инфляциялық қысымның артуы мүмкін. Сондықтан бұл реформаны жүзеге асыру барысында барлық мүдделі тараптардың пікірін ескеріп, жан-жақты талдаулар жүргізу қажет.
Салық саясаты кез келген елдің экономикалық дамуына тікелей әсер ететін маңызды құрал. Сондықтан оның өзгерістері қоғамның барлық салаларына ықпал ететіні сөзсіз. ҚҚС мөлшерлемесін арттыру туралы шешім қабылдау барысында мемлекет бизнестің тұрақтылығын, халықтың төлем қабілеттілігін және инфляциялық процестерді мұқият ескеруі қажет.
Алдағы уақытта билік бұл мәселені жан-жақты зерттеп, қоғам өкілдерімен кеңесе отырып, оңтайлы шешім қабылдайды деген сенім бар. Мемлекеттің қаржы жүйесін нығайту, көлеңкелі экономиканы азайту және салықтық әділеттілікті қамтамасыз ету бағытында жасалған қадамдар ұзақ мерзімді экономикалық тұрақтылыққа ықпал ететіні анық. Ең бастысы, салықтық реформалар халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталуы тиіс.